Жүктөлүүдө...
TYUP.NET
Катталуу Кирүү

Кыргыз тили

Кыргыз тили — кыргыз элинин улуттук тили. Ал лексикалык байлыгы мол, грамматикалык курулушу оркундогон, осуп-онуккон тилдердин катарына кошулат. Озунун чыгыш теги боюнча кыргыз тили турк тилдерине кирет. Анткени ал лексикалык составы, синтаксистик тузулушу жана морфологиялык каражаттары жагынан турк тилдерине (казак, озбек, татар ж. б.) жакын турат. Мурзонун устуно коюлган таштарга, айрым буюмдарга жазылган кыргыз жазуулары Енисейдин жогору жагынан, Туштук Батыш Монголиядан жана Туштук Сибирден табылган. Эстеликтерде баяндалган окуялардан улам жазуулардын кобу VII кылымдардын аягына таандык экенин билсе болот. Бул Енисей-Орхон жазуулары илимде XVTI кылымдын аягынан бери белгилуу болсо да, анын мааниси XIX кылымдын аягында гана чечмеленген. Академик В. Радлов алардын баарын которуп, 1897-жылы бастырып чыгарган. Озунун мазмунуна Караганда, Енисей эстеликтеринин эн эскиси — Торопа Ичкеринин урматына коюлган бегре жазуусу. Бул — кыргыз элинин эн байыркы адабий текстин, Бегре жазуусун, Радлов 648-жылга таандык деп эсептейт.

Енисей жазууларын кыргыз адабиятынын башталгыч булагы катары караса болот, анткени анда корком адабиятка таандык каражаттар (уйкаштык, метафора, гипербола ж. б.) орун алган. Орхон-Енисей жазуулары ислам дининин таралышы (X—XI к.) менен акырындап колдонулбай, унутулуп калган. Турк тайпалары араб алфавитин колдонууга откон. Араб тамгасында иш кагаздарын, тарыхый документтерин, адабий чыгармаларын ж. б. жазып калтырышкан. XX кылымдын 1924-жылы кыргыз эли озунчо болунуп, оз эне тилинде окуу китептери жазыла баштады. Алгач улуттук жазуу реформаланган араб алфавитинде жургузулгон. Бирок ал кыргыз тилинин фонетикалык тузулушуно ылайык келбегендиктен, 1928-жылдан баштап латын графикасынын негизинде тузулгон жаны алфавит колдонула баштаган.

Андан кийин, 1941-жылдан тартып, орус графикасынын негизинде тузулгон жаны жазууга откон. Азыркы кыргыз жазуусу фонетика-морфологиялык принципке негизделген. Анда орус алфавити толук пайдаланылып, Н, Y, О тамгалары кошумча киргизилген.

Кошумча шилтемелер:

Жайгаштыруу: 2016-05-20, Көрүүлөр: 14085, Жайгаштырган: Э. Д., Өзгөртүлгөн: 2018-09-06
Талкулоо Оңдоо/Толуктоо