Акт кантип жазылат

Салам, достор кезектеги "акт кантип жазылат" аттуу макалада акт жөнүндө кеңири айтып берүүгө аракет кылабыз, а силер болсо макала боюнча оюңарды комментарий жазып калтырсаңыз болот.

Уюмдарда, мекемелерде кайсы бир иштин ишке ашканы же болбой калганы, буюм-тайымдарды өткөрүп алышы, иш кагаздарынын кабыл алышы жана башка күбөлөндүрүү үчүн акт түзүлөт. Негизги максаты буюм-тайымдарды же эки адамдын ортосунда болгон чырларды, биринен экинчисине өткөрүлгөн баалуулуктарды тастыктоо болуп саналат. Акт түзүү бир канча көрүнүштөрдү өз ичине камтыйт. Мисалы, кампанын эсеби боюнча текшерүү жүргүзүлүп, буюмдардын канчасы чыгып, канчасы киргендигин текшерүү учурунда эмнелер бар экендигин аныктаган акт (атайын түзүлгөн коммиссия, же кампаны өткөрүүгө байланыштуу) түзүлөт.

Акт колдогу буюм-тайымдарды аныктоо, алардын баасын, санын көрсөтүү (кээ учурда тигил же бул табигый кырсыкка тиешелүү буюм-тайымдын жок же болбосо жараксыз болушун, имараттын жараксыздыгын жана башкаларды белгилөө) максатында түзүлөт.

Акт тийиштүү текшерүү жүргүзүлгөндө, башкаруучу алмашылганда, болгон буюм-тайымдарды бирөөнөн экинчисине өткөрүүдө, курулган имаратты, жасалгаларды кабыл алууда, ар түрлүү машиналарды сыноодон өткөруүдө же өсүмдуктүн, мөмө дарагынын сортун, малдын жаны породасын кабыл алууда, буюм-тайымдарды эсепке киргизүүдө же эсеп-кысаптан чыгарууда, келген товарларды кабыл алууда же алар салынган идиштерди тартып көрүүдө (соода ишинде), табигый кырсыктан болгон залалды тактоодо, сот-тергөө иштеринде жана жашоо шарттарды аныктоодо түзүлөт. Ошентип, акт жогоруда аталгандар жөнүндөгү расмий документ болуп эсептелет.

Акт жазуу соода-сатык мекемелеринде, чарбаларда кеңири колдонулат. Ошондой эле тергөө иштерин жүргүзүүдө да акт жазылат, анткени тергөө учурунда тигил же бул буюм-тайымдын жетпей калышы, же ашып кетиши айыптоого же актоого факт катарында кызмат кылат. Айталык, соода-сатык уюмдарында тигил же бул буюм-тайым жетпей калганда, сатылган буюм-тайымдардын акчасы кемигенде, аларды аныктоо максатында акт жазылып, алардын себептери көрсөтүлөт.

Айрым учурда уюмда болгон мал-мүлктүн санын, тактыгын аныктоо үчүн алдын ала текшерүү жүргүзүлүп, ал акт жазуу менен жыйынтыкталышы да мүмкүн.

Ошондой эле мамлекеттик текшерүү комиссиясы тарабынан чарбадагы жараксыз буюм-тайымдарды эсеп-кысаптан чыгаруу кылуу максатында да акт жазылат. Чарбанын механизациясына байланышкан техниканы пайдалануу мөөнөтү бүткөндүгүнө ылайык, анын абалын аныктоо актысы түзүлөт. Мындай актыны мекеме жетекчиси тарабынан түзүлгөн комиссия жазат. Ал комиссиянын курамына өздөрү текшерип жыйынтык чыгарууга жөндөмдүү, башкача айтканда, текшериле турган буюм-тайым, механизмди билген адис адамдар киргизилет. Түзүлгөн актылардын негизинде күнөөлүүлөр тастыкталат, жетпей же ашып кеткен акча, материалдык байлыктын көлөмү же суммасы белгиленет. Ошондон кийин гана мекеме жетекчиси кимдир бирөөлөрдү кызматтан алуу, башка бирөөгө жаза берүү же сыйлоо жөнүндөгү буйругун чыгарат.

Актыны жеке адам да түзөт. Мындай учурда күбөлөрдүн текшерүүгө катышуусу жана түзүлгөн актыга кол коюшу талап кылынат. Мисалы, соода ишинде сатып алуучунун акысына кыянатчылык кылынса, сатуучу жана сатып алуучунун ортосунда түзүлгөн актыга башка сатып алуучулар да күбө катары кол койсо болот.

Акт жазуу ишине текшерилип, далилденип жаткан иштин жөн-жайын билген, аны менен тааныш болгон кишилер катышат.

Акт түзүүдө жетишпей калган акча, материалдык баалуулук жөнүндө баяндоодо "жетишпейт", "кем болуп калды" деген сыяктуу аныктамаларды колдонуу зарыл. Ал эми "жеп койгон", "өз пайдасына жумшаган", "бекитип алган", "уурдап алган", "сатып жиберген", "туугандарына берген" деген сыяктуу аныктамалар сот ишинин жыйыктыгында гана берилет.

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2020-жылдын 3 марттагы №120 токтому

Эскертүү: Кыргыз Республикасынын 2020-жылдын 3-мартындагы Өкмөттүн №120 токтомунун негизинде иш-кагаздарды жүргүзүүдө төмөнкүдөй айрым эрежелер менен таанышып алууну сунуштайбыз.

Документтерди жазуу жана көркөмдөөдөгү айрым эрежелер

• Шрифт - Times New Roman (Times New Roman Cyr) же Arial, жөнөкөй, өлчөмү 12-14. Таблицаларда 10 өлчөмгө чейин кичирейтүүгө жол берилет (эгер текст батпай жатса);
• Сап аралык интервал: кагаздын А4 форматы үчүн - бир бирдик; А5 форматы үчүн - так 14 пт (типографиялык пункт), таблицаларда 11 птга чейин кичирейтүүгө жол берилет (эгер текст батпай жатса);
• Биринчи саптагы абзацта 1,25 сантиметрлик кемтик;
• Жазылыгы боюнча түздөө жана сөздөрдү ташымалдоосуз (таблицада түздөө зарылдыгына жараша, сөздөрдү ташымалдоо менен);
• Барактардын номерлери төмөнкү колонтитулдун оң жагынан коюлат (төмөнкү оң жак бурчу)(биринчи барак номерленбейт)
• Бланк же бланксыз түрдө көркөмдөлгөн (оформление) ар бир барак кийинкидей кемтик талаачаларга ээ болушу керек: сол жагы 30 мм, оң жагы 15 мм кем эмес, өйдөңкү жана төмөнкү кемтик талаачалары 20 мм кем эмес.
• Документтер реквизитин бири-биринен кош интервал аркылуу бөлөт. Көп саптуу реквизиттердин түзүмдүк бөлүмдөрүн ("Адресат", "Бекитүү грифи", "Макулдашуу грифи", "Тиркеменин болгону жөнүндө белги") 1,5 интервал менен бөлөт.
• Көп саптуу реквизиттер сабынын максималдуу узундугу - 70 мм.
• Сол жактагы талаачанын чегинен кемтиксиз (абзацсыз) кийинкилерди жазууга болот: Каттын текстине аталышы, текст (абзацсыз), тиркеменин болгону тууралуу белги, кызматтын аталышы, макулдашуу грифи, ынандыруучу (ишендирүүчү) жазуу "Туура", ошондой эле "УГУЛДУ", "ЧЫГЫП СҮЙЛӨШТҮ", "ЧЕЧИМ КЫЛАТ", "ТОКТОМ КЫЛАТ" сөздөрү; аткаруучунун фамилиясы жана телефон номери; документтин датасы; документтин каттоо номери жана датасына шилтеме; визалар; документти автоматтык издөөгө белги.

Уюштуруу-бөлүштүрүү документтерин көркөмдөөдө колдонулуучу реквизиттердин тизмеси

• Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби;
• мекеменин эмблемасы;
• Бирдиктүү мамлекеттик статистикалык бирдиктер реестры боюнча мекеменин коду;
• жогорку мекеменин аталышы;
• мекеменин аталышы;
• түзүмдүк бөлүмчөнүн аталышы;
• байланыш мекемесинин индекси, почта дареги, телефакст номери, электрондук почта дареги, банк эсебинин номери, телефон номери;
• документ түрүнүн аталышы;
• дата;
• документтин каттоо номери (индекс);
• каттоо номерине жана кирүүчү документтин датасына шилтеме;
• түзүлгөн же чыгарылган жери;
• адресат;
• бекитүү грифи;
• резолюция;
• текстке аталыш;
• көзөмөл белгиси;
• документ тексти;
• тиркеменин болуусу жөнүндө белги;
• кол тамга (электрондук кол тамга);
• макулдашуу грифи;
• визалар;
• мөөдүн оттиски (орду болобу?);
• көчүрмөнү ынандыруу белгиси;
• аткаруучунун фамилиясы, анын телефон номери, телефакс номери, электрондук почта дареги;
• документтин аткарылышы (ишке ашуусу) жана ишке берилиши жөнүндө белги;
• документтин мекемеге келип түшкөндүгү жөнүндө белги;
• документти автоматташтырылган издөө үчүн белги.

Достор, айтылган реквизиттер бардык иш-кагаздарга жапырт жазыла бербейт, документтер ар түрдүү болгонуна байланыштуу, жазылган тизмедеги айрым реквизиттер колдонулбай калышы мүмкүн.

Толугураак маалыматты Кыргыз Республикасынын Юстиция Министрлигинин сайтынан алыңыз.

Акт түзүүдө жогорудагы реквизиттерге башка да реквизиттер, мисалы, аткарылгандыгы, тиешелүү адамдардын актынын мазмуну менен таанышкандыгы ж.б. белгилер кошулушу мүмкүн.

Акт түзүүчүлөрдүн айрымдары анын мазмунуна же айрым бөлүктөрүнө макул болбосо, коюлган колдордон кийин эскертилет. Макул эместик анчалык көп болбосо, коюлган колдун тушуна эле белгиленет. Айрым учурда актынын мазмунуна болгон макул эместикти комиссия мүчөлөрү атайын баракка да жазып бере алат жана ал актыга тиркелет.

"Акт кантип жазылат" - актынын жогорудагы айрым реквизиттери кээде пайдаланылбайт же башка реквизиттер менен алмаштырылышы ыктымал. Бул, негизинен, актынын өзгөчөлүгүнө жараша болот.

Актынын текстинин темасы актыда каралып жаткан материалдык байлыктын же окуянын өзгөчөлүгүнө ылайык түзүлөт. Мисалы:

же

Акт ишти өткөрүп берүү, белгилүү бир мекемеде документтердин сакталышы, же чарбанын тийиштүү тармагындагы мүлктү каттоонун негизинде да жазылышы мүмкүн.

Актынын тексти далилденген (констацияланган) татаал түзүлүшкө ээ болуп, киришүү жана далилдөө бөлүктөрүнөн турат.

Актынын кириш бөлүмү жогорку органдардын нормативдик иш кагаздарын же ишкана башчысынын жазуу түрүндөгү буйругунун негизинде түзүлөт. Анда катышуучулардын, комиссия мүчөлөрүнүн курамы белгиленет.

Актыда ал кимдер тарабынан түзүлгөнү, ага күбөлөр (башкы түзүүчүлөрдөн сырткары, сунуштарын киргизгендер) да жазылат. Акт жазууга катышкан жеке инсандардын ээлеген кызматы, толук аты көрсөтүлөт. Эгерде актыны комиссия түзсө, биринчи комиссиянын төрагасы, андан кийин комиссия мүчөлөрү алфавит боюнча жазылат.

Актынын комиссия тарабынан далилденген, аныкталган бөлүгүндө ишке ашырылган иштердин максаты жана милдети, абалы жана өзгөчөлүктөрү (спецификасы) баяндалат, ишти аткаруу (жүзөгө ашыруу) жана ага негиз болгон далилдер көрсөтүлөт, аныкталган абалы белгиленет.

Актыга өтө керектүү көрсөтмөлөр менен сунуштар киргизилет.

Актынын текстинин акырында анын канча нускада түзүлгөндүгү көрсөтүлөт. Адатта, акт үч нускада түзүлүп, биринчиси жогорку органга, экинчиси мекеме жетекчисине, үчүнчүсү чарбанын (мекеменин) көктөмөсүнө тиркелиш үчүн тапшырылат. Акт түзүүнүн максаты, баарынан мурда, мекемеде текшерилген иштерде аныкталган кемчиликтерди жоюуга, тартипке келтирүүгө көмөктөшүү жана нормативди сактоочу көрсөтмө берүүнү уюштуруу болуп саналат. Эгерде актыга кошула турган тиркемелер зарыл болсо, алар актынын нускаларында негизги маалыматтан (тексттен) кийин, акт жазгандардын колунан мурда белгиленет.

Актыда көрсөтүлгөндөрдү тастыктоо үчүн комиссия мүчөлөрүнөн кийин күбө болгон адамдар кол коюшат. Бул учурда акт түзүүчүлөрдүн же түзүүгө катышкан күбөлөрдүн аткарган кызматы кайтадан (экинчи) көрсөтүлбөйт.

Актыга эң алды комиссия председатели, андан кийин комиссия мүчөлөрү, эн акырында актыны түзүүгө катышкан адамдардын колу коюлат. Комиссия мүчөлөрүнүн ошондой эле күбө болгондордун аты-жөнү алфавит боюнча жайгаштырылат.

Акт түзүлгөндөн кийин комиссия кол коючу адамдарды актынын мазмуну, мааниси менен тааныштырат. Таанышкандыгын күбөлөндүрүү максатында алардын колун койдуруп алат. Бул сөзсүз ишке ашырылышы керек.

Жогоруда белгиленгендей, акт түрдүү иштер боюнча түзүлөт, ошондуктан алардын мазмуну, түзүлүшү бири биринен өз ара айырмаланат. Ылдыйда алардын кээ бирлерин көрсөтмөкчүбүз.

Мекеме жетекчилери, материалдык жооптуу кызматкерлер алмашканда, ишти бири бирине өткөрүп берүү жана өткөрүп алууда түзүлгөн актыларда мекеменин ишмердигин так көрсөтө турган маалыматтар толук камтылышы зарыл, ал эми жетекчилер алмашкан убакта - пландалган иштердин негиздеринин иштеген көрсөткүчтөр боюнча аткарылышы, финансылык жана аткарылган иштердин сапаты (эмгек өндүрүмдүүлүгү, киреше, натыйжа, чыгымдардын саны ж.б.), келишимдердин аткарылышы жөнүндөгү маалыматтар, кадрлар менен камсыз кылуу, эмгекке акы төлөө фондусунан пайдалануу, эсеп-кысап (бугалтерия) бөлүмүндөгү иштердин абалы, иш жүргүзүү, архивдик иштердин ал-абалы ж.б. толук чагылдырылат. Ишкана башчысы же башкы эсепчиси алмашканда - эсеп-кысап бөлүмүнүн иши ар тараптуу терең иликтенет; кадрлар отделинин башчысы алмашканда кызматкерлердин ишмердүүлүгү менен кадрлар бөлүмүндө сакталуучу документтердин жалпы абалы аныкталат.

Төмөндө актылардын түрлөрүнүн үлгүлөрү берилет:

Кадрлар бөлүмүнүн ишине байланыштуу түзүлүүчү актынын үлгүсү:

Финансы-чарбалык тартиптин таасирдүүлүгүн көтөрүү тууралуу актыны, адатта, текшерүү жүргүзүүчү адам (текшерүүчү) түзөт. Мындай актылардын реквизиттери жогоруда үлгү катарында келтирилген акт сыяктуу даяр формада болбойт. Мында акт түзүүчү менен күбө болгондордон башка адамдар да актыга кол койсо болот.

Актынын тилинин стили ачык, так болуш керек. Актыда "азайганы, жетпей калгандыгы тастыкталды" - деп, анын суммасы жазылат. Кемип калуунун себеби көрсөтүлбөсө да болот.

Финансы-чарбалык ишкердүүлүктү текшерүү актысынын үлгүсү төмөнкүдөй:

Соода тартиби бузулгандагы акт төмөнкүдөй формада жазылат:

«Документтерди жана иштерди жокко актысынын» жана «Документтерди Мамлекеттик сактоого өткөрүп алуу-берүү актысынын» формаларын бул шилтемеден көчүрүп алыңыз. Эскертүү: Бул формаларды токтом эрежелерине ылайык биз өзүбүз түзүүгө аракет кылдык, жана №120 токтомдо көркөмдөлгөн кыргызча жана орусча электрондук варианттары болбогонуна, көптөгөн түшүнүксүз жактары болгондугуна байланыштуу мекеме формасынан айырмаланышы мүмкүн. Так форманы мекеменин өзүнөн алууну сунуштайбыз. А бул макалада акт деген эмне суроосуна жалпы жооп берүүгө гана аракет кылдык.

Достор, "акт кантип жазылат" аттуу макала аягына келди, ой-пикирлерди унутпагыла, каталар болсо айтып койгула.

• Арыз кантип жазылат
• Отчет кантип жазылат
• Жарыя кантип жазылат
• Резюме кыргызча
• Омур баян жазуу

Талкулоо Оңдоо/Толуктоо