Мал
Мал же айыл-чарба жаныбарлары — азык-түлүк (эт, сүт, жумуртка), май, өндүрүш чийки затын (жүн, тыбыт, мамык), кыл түк, тери, сөөк, куш жүнүн, жер семирткич катары кыгын алуу үчүн адам тарабынан багылуучу жаныбарлар.
Мындан тышкары мал транспорттук жана жумушчу функцияларды (сүйрөө, жүктөө, артуу) аткарат, мындай жаныбарлар жапайы табияттын өкүлдөрүнөн керектүү сапаттары жана мүнөздөмөлөрү барлары тандалып отуруп селекциянын жардамы менен чыгарылган, башкача айтканда байыртан эле кармалып колго үйрөтүлгөн.
Мал түшүнүгү негизинен үй жаныбарынын (сүт эмүүчүлөр, канаттуулар, балыктар, курт-кумурскалар) ар кандай түрлөрүн жана породасын камтып, булар атайын малга арналган жана адам жашабаган сарайларда тиричилик ишмердүүлүгүнүн өндүрүмдөрүн алуу максатында кармалат.
Малдар кармалуучу жайлар ар кандай аталат: мал короо, сарай, кашаа, желе, аткана, чочкокана, уйкана же уй сарай, коён кепе, ферма, тооккана же тоок кепе, аары челек жана башка. Малдар жайытка жайылат.
Аныктама
Түрдүү сөздүктөр жана мыйзам чыгаруучу актылар айыл-чарба жаныбарларына же малга төмөнкүлөрдү таандык кылышат:
- мал-жан же төртүлүк мал
- баалуу жүндүү же тыбыттуу жаныбарлар
- коёндор
- канаттуулар
- аарылар
- балыктар ж. б.
Мал деп кыргыздар төртүлүк малды дагы айтайт — төрт аяктуу айыл-чарба жаныбарлары: уй, үй кою, жылкы, эчки, төө, эшек ж. б.
Айыл-чарба жаныбарлары өзүнүн жапайы биртугандары менен катар жалпы биологиялык классификацияга кирет, ошол эле убакта булар породаларга бөлүнөт.
Айыл-чарба жаныбарлары
- Сүт эмүүчүлөр
- Ача туяктуулар
- Ача туяк эместер
- жылкылар, эшектер, ошондой эле булардын гибриддери: качырлар
- Коён сымалдуулар
- бакма коёндор
- Кемирүүчүлөр
- сазкундуздар
- шиншиллалар
- деңиз чочколор
- Жырткычтар
- Канаттуулар
- Тоок сымалдуулар
- тооктор, үндүктөр, кыргоолдор, тоостор
- цесаркалар
- Каз сымалдуулар
- Көгүчкөн сымалдуулар
- эт багытындагы көгүчкөндөр
- Төө куш сымалдуулар
- Тоок сымалдуулар
- Чачылаканат сымалдуу балыктар
- Лосос сымалдуулар
- атлантикалык лосостор
- Карп сымалдуулар
- ак амурлар, карптар, карас, көк чаар ж. б.
- Лосос сымалдуулар
- Курт-кумурскалар
- Жаргак канаттуулар
- Кабырчык канатуулар
- жибек көпөлөк
- Жарым катуу канатуулар
- кошениль (боёк алынат)
Илимий изилдөөлөр жана жетишкендиктер
- Биоинженерия
- Гендик инженерия
- Зооинженерия
- Зоотехния
- Жасалма уруктандыруу
- Клондоо
- Селекция
